همه چیز درباره جلوه های ویژه (special effects)
امروزه پیشرفت تکنولوژی باعث تغییرات زیادی در روند کار صنایع مختلف بخصوص صنعت سینمایی شده است. قطعا یکی از چیزهایی که باعث جذاب تر شدن فیلم میشود، نشان دادن سکانس های خوش رنگ و لعاب و گاهی تخیلی و غیرواقعیست. درست است داستان و بازی عمیق بازیگران همیشه مورد توجه سینما دوستان بوده است ولی اصلا نمی‌توان تاثیر اعجاب انگیز جلوه های ویژه (Special Effects) را در موفقیت یک فیلم نادیده گرفت. در این پست قصد داریم تا تاریخچه جلوه های ویژه را با هم مرور کنیم و تا جایی پیش برویم که هر آنچه از جلوه های ویژه نیاز دارید به شما گفته باشیم. با ما در “مجله چیاتود” همراه باشید.
جلوه های ویژه (Special Effects) چیست ؟
به طور کلی می توانیم جلوه های ویژه را اینگونه تعریف کنیم:
جلوه های ویژه شامل تمام تصاویر و صحنه هاییست که بصورت عجیب و غیرطبیعی در فیلم اتفاق می افتد و ساخت آنها نسبت به بخش های دیگر فیلم متفاوت است. به عنوان مثال ماشینی قرار است پس از برخورد با یک پمپ بنزین، انفجار بسیار نهیبی را به پا کند یا شهری توسط موجوداتی عجیب الخلقه مورد حمله قرار بگیرد یا حوادثی مانند سیل و زلزله به تصویر درآیند و مثال هایی از این دست که عملی کردن آنها نیاز به ابزار و مهارت های خاصی دارد.
سینماگران برای خلق چنین صحنه هایی از دانشی بنام جلوه های ویژه (Special Effects) استفاده میکنند که به دو دسته ی کلی تقسیم میشود:
-
جلوه های ویژه میدانی
-
جلوه های ویژه بصری
جلوه های ویژه میدانی (Practical Effects)
تصاویری هستند که بصورت واقعی در حین فیلمبرداری یا بعد از آن ضبط میشوند و عوامل آن افرادی از تخصص های مختلف مثل: فیلمبرداری، نورپردازی، بدلکاری، متخصص مواد منفجره، ماکت سازی، چهره پردازی و… هستند. مسلما بازیگران هم برخی از اوقات باید هم سو و در جهت همکاری با این تیم ها ایفای نقش کنند. جلوه های ویژه میدانی خود به دو دسته ی دیگر تقسیم میشوند: ۱- جلوه های مکانیکی ۲- جلوه های نوری
جلوه های مکانیکی (Mechanical effects)
شامل استفاده از اشیاء مکانیکی، دکور صحنه، ماکت ها، گریم با پروتز، انفجار و جلوه‌های جوی (ایجاد باد، باران، مه، برف و ابرهای فیزیکی) میشود. حرکت یک اتومبیل بدون راننده یا منفجر کردن یک ساختمان از موارد جلوه های مکانیکی است. همچنین اجرای بدلکاری نیز در این دسته قرار میگیرد.
جلوه های نوری (Optical Effects)
تکنیک هایی هستند که در آنها تصاویر یا فریم‌های فیلم به صورت عکسی ایجاد میشوند که این به طریق «درون-دوربینی» و با استفاده از نوردهی چندگانه، ترکیب تصاویر یا فرایند شوفتان (Schüfftan process) (تکنولوژی قدیمی مدل‌های مینیاتوری)، یا به طریق فرایندهای پس از تولید و با استفاده از چاپگر نوری اجرا می شود.
جلوه های ویژه بصری (Visual Effects معروف به VFX)
تصاویری هستند که ساخت آنها در فضای واقعی بسیار گران و خطرناک و گاه غیرممکن است. اجرای تکنیک هایی که برای ایجاد این تصاویر استفاده میشود با کمک نرم افزار های پیشرفته شبیه سازی، انیمیشن سازی و کامپیوتر های بسیار قدرتمند امکان پذیر است. بعضی اوقات هم برای نمایان کردن یک صحنه بصورت واقعی تر، از ترکیب المان های جلوه های ویژه میدانی و بصری استفاده میشود.
تاریخچه جلوه های ویژه
داستان از آنجایی شروع شد که در سال ۱۸۵۶ فردی بنام اسکار رجلندر(Oscar Gustave Rejlander) ، بخش های مختلفی از ۳۲ نگاتیو را در یک عکس با هم ترکیب کرد و اولین حقه ی تصویری بوجود آورد. در سال ۱۸۹۵ ﺁلفرد کلارک (Alfred Clark) برای اولین بار فیلمی را با استفاده از جلو های ویژه ساخت.
در سال ۱۸۹۶، ژورژ میلیز (Georges Méliès) ، شعبده باز و فیلمساز فرانسوی، حقه ای را کشف کرد که به ﺁن حقه توقف (stop trick) گویند. وقتی که ژرژ داشت سکانسی را در یکی از خیابان های پاریس ضبط میکرد، ناگهان دوربینش گیر کرد.
این مشکلی که برای دوربین بوجود آمد باعث شد در فیلم کامیونی به شکل نعش کش نشان داده شود، یا صحنه به شکلی شده بود که گویی عابران در حال تغییر مسیر خود هستند و مردان به زنان تبدیل میشوند. پس از نمایش فیلم بود که ژرژ به طور ناگهانی حقه توقف را کشف کرد.
جلوه های بیشتری مثل نوردهی چندگانه، تایم لپس، آمیختگی دو تصویر و… نیز توسط او کشف شدند.
برخی دیگر از نوﺁوری های اصلی در زمینه جلوه های ویژه را شخصی بنام نورمن داون کشف کرد. در یکی از تکنیک های او، یک شیشه بزرگ در مقابل دوربین قرار میگرفت. روی آن شیشه قسمتی رنگ آمیزی شده بود و بخشی از آن بدون رنگ باقی می‌ماند که بازیگران مقابل آن ایفای نقش می‌کردند.
با استفاده از فیلم برداری همزمان از دو لایه‌ی مختلف، زمان تولید فیلم کاهش می‌یافت و فیلم برداری از صحنه‌های فضای باز و بسته میتوانست در استودیو انجام بگیرد. با ظهور کامپیوترها در صنعت فیلم سازی، این تکنیک تغییر کرد ولی با این حال گیف ها (عکس ها متحرک) همچنان با تکنیکی مشابه با رنگ آمیزی مات انجام می‌گیرند.
در طول دهه ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰، تکنیک های جلوه های ویژه در سینما پیشرفت قابل توجهی کرد. تکنیک های بسیاری مانند فرآیند شوفتان (Schüfftan process) ، نوردهی دوگانه (Double Exposure) ، ترکیب صفحات مات در عکاسی، نوردهی از پشت در تئاتر، چهره پردازی صورت بازیگران با استفاده از ماسک سازی، انیمیشن، خلق توهم حرکت بوسیله نقاشی و مدل های سه بُعدی شکل گرفت.
مشکل شبیه سازی صحنه ها در سینما باعث شد تا استفاده از مینیاتورها قوت بگیرد. از این رو، صحنه جنگ های دریایی می توانست با استفاده از مدل ها داخل خود استودیو به تصویر کشیده شود.
پیشرفت چاپگر نوری (Optical printer) از دیگر ابتکارات مهم در صنعت جلوه های ویژه بود. یک چاپگرنوری (Optical printer) در واقع پروژکتوری است که لنز دوربین را هدف می گیرد و برای کپی کردن فیلم ها جهت پخش و توزیع از آن استفاده می شد. بعد از ارتقا چاپگر نوری توسط لینوود جی دان (Linwood G. Dunn) ، ازاین وسیله برای ترکیب تصاویر و خلق صحنه های خیالی استفاده شد.
آغاز دوره رنگی
رنگ، امکان رشد تکنیک های مات سیار مانند تکنیک پرده آبی و سبز و فرآیند بخار سدیم را فراهم کرد. در فیلم سیاره ممنوعه (Forbidden Planet) از صفحات مات، انیمیشن و کار مینیاتوری و در فیلم ده فرمان (The Ten Commandments) از تکنیک تکثیر جمعیت سیاهی لشکر- بازسازی عمارت های عظیم بوسیله مدل و ماکت استفاده شد. همچنین فیلم خوبی مثل جیسون و آرگونوت ها (Jason and the Argonauts) با تکنیک های جدید استاپ موشن به نمایش درآمد.
فیلم ادیسه فضایی (A Space Odyssey) با کارگردانی استنلی کوبریک (Stanley Kubrick) ساخته شد. در این فیلم، نسخه های کوچکی از سفینه های فضایی با نماهایی که از طریق دست نقاشی شده بودند، خلق شد. صحنه هایی که باید در محیط های بی وزنی زمین گرفته می شد، بوسیله کابل های مخفی، آینه و دکورهای چرخشی بزرگ تصویربرداری شد.
دهه ۱۹۷۰ با دو تغییر بزرگ در حوزه جلوه های ویژه همراه بود. اول تغییر اقتصادی که باعث تعطیلی اکثر استودیو ها شد و متخصصین مجبور به فعالیت مستقل شدند. بطوریکه هرکدام فقط در یک شاخه از جلوه های ویژه توانستند به کار خود ادامه دهند.
تغییر دوم بواسطه موفقیت چشمگیر دو فیلم پرفروش علمی تخیلی در سال ۱۹۷۷ اتفاق افتاد. فیلم اول جنگ ستارگان (Star Wars) جرج لوکاس (George Lucas) بود که منجر به ایجاد گروهی خلاق و با استعداد بنام Industrial Light & Magic (ILM) شد.
فیلم دوم برخورد نزدیک (Close Encounters of the Third Kind) استیون اسپیلبرگ (Steven Spielberg) با جلوه های ویژه خیره کننده داگلاس ترامبل (Douglas Trumbull) بود که توانست با تکنیک های جالبی، بشقاب پرنده های فیلم را خلق کند. بعد از موفقیت قابل توجه این فیلم و جنگ ستارگان، سرمایه گذاری هنگفتی بر روی فیلم های فانتزی و جلوه های ویژه صورت گرفت. استودیوهای بیشتری تاسیس شدند و سطح جلوه های ویژه را روز به روز ارتقا دادند.
ظهور تکنولوژی سی جی آی (CGI ) در سینما
با روی کار آمدن تصاویر دیجیتال و انیمیشن کامپیوتری، آزادی عمل هنرمندان بیشتر شد و از آنطرف فرسایش تصاویر نمایشی در فیلم ها نسبت به قبل از بین رفت. بهترین کاربرد CGI خلق تصاویر موجودات فانتزی و افسانه ای بصورت کاملاً باورپذیر و واقعی بود.
در سال ۱۹۹۵، فیلم داستان اسباب بازی (Toy Story) مرز بین واقعیت و فیلم های کارتونی را بطرز شگفت انگیزی جابجا کرد. دیگر نمونه های بارز این حوزه عبارتند از شخصیتی که در فیلم شرلوک هلمز (Sherlock Holmes) از خرده شیشه های شکسته رنگی ساخته شده بود، شخصیتی که در فیلم بید مدام تغییر شکل می داد، شاخک آبی در فیلم دوزخ (Inferno) ، ترمیناتور T-1000 در فیلم ترمیناتور ۲ (Terminator 2: Judgment Day)، ارتش انبوه روبات ها و موجودات فانتزی در سه گانه های جنگ ستارگان (Star Wars) و ارباب حلقه ها (The Lord of the Rings) و بالاخره شخصیت پاندورا در فیلم آواتار (Avatar).
در ویدیوی زیر هم میتوانید سیر تکامل جلوه های ویژه را از صد سال پیش تاکنون مشاهده کنید.
جلوه های ویژه سینمایی در ایران
جلوه های ویژه سینمایی ایران برای اولین بار در فیلم الماس ۳۳ داریوش مهرجویی و در سال ۱۳۴۶ بکار گرفته شد.
بعد از آن در سال ۵۴ و ۵۵ یک فیلم محصول مشترک ایران و آمریکا با نام «کاروان‌ها» ساخته میشود که آنتونی کوئین (Anthony Quinn) در آن بازی میکند. میکل‌آنجلو آنتونیونی (Michelangelo Antonion) مسئول جلوه‌های ویژه ایتالیایی‌الاصل، از افراد تیم تهیه و تدارکات ایرانی، به عنوان دستیار و تامین‌کننده وسایل مورد نیاز خودش کمک میگرفت.
بعد از اتمام فیلم و بازگشت ایشان، آن گروه ایرانی تجاربی را کسب کرده بودند و سعی میکنند کارهای ابتدایی را خودشان در سینما انجام دهند. مثل اثر گلوله (به صورت تک گلوله) روی لباس یا دیوار و همچنین شلیک سلاح‌هایی مثل ام یک و برنو، یا انفجارهای کوچک در فضای باز.
افرادی چون مهدی بهمن‌پور، مرحوم محمود پیراسته، ایرج صفدری، رضا قومی و… از پیشتازان این صنعت بودند. مرحوم ساموئل خاچیکیان از اولین کارگردانانی بود که تمایلش را به استفاده از جلوه‌های ویژه نشان داد و به افرادی که این مسئولیت را انجام می‌دادند، اعتماد کرد و حتی خودش در طراحی و ایده‌پردازی برای خلق صحنه‌هایی از این دست در میان فیلم‌هایش پیش‌قدم میشد.
انقلاب سال ۵۷ رخ می‌دهد و در همان سال ها فیلم «گوزن‌ها» توسط مسعود کیمیایی ساخته میشود که در سکانس آخر آن حجمی از جلوه‌های ویژه توسط محمود پیراسته اجرا میشود که تا آن زمان سرآمد تمام کارهای قبل از انقلاب بود. همچنین فیلم دیگری بنام «برزخی‌ها» توسط مرحوم ایرج قادری ساخته میشود و صحنه های بسیاری از انفجار و اثرات گلوله (جلوه‌های ویژه) در آن شکل میگرد که مسئولیت اجرای جلوه های ویژه این فیلم نیز، بر عهده مرحوم پیراسته بوده است.
با آغاز جنگ تحمیلی، افرادی مثل مرحوم رسول ملاقلی‌پور، احمدرضا درویش، ابراهیم حاتمی‌کیا، کمال تبریزی، مرحوم ساموئل خاچیکیان و … نیز وارد سینمای جنگ میشوند. به عنوان مثال فیلم «عقاب‌ها» ساخته مرحوم خاچیکیان اولین فیلمی بوده که به جنگ ایران و عراق پرداخته و به پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران در آن مقطع بدل میشود. زمانی که رزمندگان از دل جنگ وارد سینما میشوند و تولید فیلم‌های دفاع مقدسی اوج میگیرد، در این میان نیاز به یک فرد احساس میشود که مسئولیت اجرای انفجارات و تیراندازی و اتفاقات جنگی را برعهده بگیرد.
قبل از انقلاب این تبحر و تجربه لازم در زمینه جبهه و جنگ وجود نداشت یا در حدی نبود که با توپ و تانک و مسلسل و… کار بزرگی صورت بگیرد. اما افرادی که با مواد منفجره و محترقه در جبهه سر و کار داشتند، بیشتر از تخریبچی ها بودند و به علم انفجار نظامی آشنایی داشتند. این اشخاص به تدریج کار خود را در سینما شروع کردند و با آزمون و خطا به کسب تجربه پرداختند. نتیجه ی این تلاش ها به ساخته شدن فیلم هایی چون زندان دولتو، پرچمدار، پیشتازان فتح و خونبارش ختم شد.
جلوه های ویژه میدانی در ایران، کم و بیش مانند سایر کشور ها در حال پیشرفت بود تا سال۱۳۷۸، که جلوه های ویژه بصری توسط دکتر امیررضا معتمدی پایه گذاری شد و برای اولین بار در سریال محاکمه اثر حسن هدایت از آن استفاده کردند. به عنوان اولین فیلم سینمایی نیز در کار عشق فیلم اثر ابراهیم وحید زاده در سال ۱۳۸۱ از این جلوه ها بهره برده شد.
مقدمات ورود به حرفه و بازار کار جلوه های ویژه
قاعدتا برای ورود به یک شغل تخصصی، مطالعه و تمرین فراوانی لازم است تا بتوانید درآمد مطلوبی را کسب کنید. انجام پروژه های جلوه های ویژه نیز به عنوان یک شغل از این قاعده مستثنی نیست و باید مراحلی را برای حرفه ای شدن در آن طی کنید.
مطالعه و تمرین ، کسب تجربه
داشتن تحصیلات دانشگاهی برای ورود به هر کاری میتواند کمک کننده باشد اما کافی نیست. به خصوص در بحث جلوه های ویژه که اهمیت سطح مهارت و دانش تجربی بسیار بیشتر است.در این حرفه افرادی که صرفا با تئوری این ماجرا آشنایی دارند، موفقیت چندانی بدست نخواهند آورد و نمی توانند از پس سفارشات جلوه های ویژه بر بیایند.
در هر موقعیتی از نظر علمی قرار دارید باید این نکته را به یاد داشته باشید که دنیای آموزش جلوه های ویژه بسیار گسترده است و هیچ وقت نباید در یادگیری و کسب تجربه متوقف شوید.
برای شروع از صفر، ابتدا باید شاخه ای از جلوه های ویژه را انتخاب کنید که با سلیقه ی شما سازگاری بیشتری دارد. در مرحله ی بعد منابع مرتبط متنی و ویدیویی را از اینترنت یا مراکز فروش کتاب و محصولات فرهنگی هنری تهیه کنید. کلاس هایی که در این زمینه برگزار میشوند را شناسایی و ثبت نام کنید.
به موازات آموزش هایی که به شکل تئوری می بینید، سعی کنید تا آن آموخته ها را به طور عملی نیز پیاده کنید. از اشتباه کردن نترسید و با آزمون و خطا، ایرادات خود را کشف و اصلاح کنید. در شروع ابداً به سمت انجام کار های پیچیده نروید چون ممکن است با شکست روبه رو شوید و امید خود را در ابتدای راه از دست بدهید. نیازی نیست از همان کار های اولیه خلاقیت به خرج دهید. فقط مهارت خود را با تمرین بر روی پروژه های انجام شده توسط افراد دیگر بالا ببرید تا به تسلط کافی و قابل قبولی دست پیدا کنید.
ارائه هنر خود به مردم و کارفرمایان
هنگامیکه از نظر تئوری و عملی به سطح خوبی رسیدید، شروع به تولید کارهایی بر اساس ایده های جذاب و خاص کنید و آنها را تحت برند و سبک خود در فضای مجازی به اشتراک بگذارید. این عمل باعث میشود تا هم مردم، و هم کارفرمایان با شما و هنرتان آشنا شوند. حتی میتوانید با ایجاد صفحاتی در شبکه های اجتماعی و سرویس های معروف اشتراک ویدیو، به آموزش دانسته های خود بپردازید و بعد از کسب تجربه های کافی و شناخته شدن توسط علاقمندان این حوزه، از آموزش های مجازی کسب درآمد کنید.
توجه داشته باشید برای کار در سطوح حرفه ای تر مثل سینما و تلویزیون و ارتباط گرفتن با شرکت های ساخت جلوه های ویژه و قبول سفارش جلوه های ویژه نیاز به یک رزومه ی خوب دارید.
پس تمام این فعالیت هایی که در موردشان صحبت کردیم میتوانند به شکل گیری یک رزومه ی قابل دفاع به شما کمک کنند.
3 نظرات
[…] همه چیز درباره جلوه های ویژه (special effects) […]
[…] همه چیز درباره جلوه های ویژه (special effects) […]
[…] همه چیز درباره جلوه های ویژه (special effects) […]